17/11/2014 12:25
Στην καθομιλουμένη χρησιμοποιούμε τους όρους άγχος, φόβος, φοβία, πανικός, stress συχνά χωρίς καμία διάκριση. Προκειμένου λοιπόν να μην παθολογικοποιούμε ακόμη και φυσιολογικές ανθρώπινες αντιδράσεις, ας δούμε παρακάτω τι σημαίνει καθένας από τους όρους αυτούς:
O φόβος είναι πρωτογενές συναίσθημα που αποτελεί φυσιολογική αντίδραση σε μια υπαρκτή απειλή, και οδηγεί τον οργανισμό σε δράση.
Το άγχος αποτελεί ένα πιο σύνθετο εξελικτικά, δυσάρεστο συναίσθημα για έναν επικείμενο κίνδυνο που παραμένει ωστόσο μη εμφανής και απροσδιόριστος από το υποκείμενο που το βιώνει και ανάλογα με την επίδρασή του στη λειτουργικότητα του μπορεί να κυμαίνεται από φυσιολογικό- παραγωγικό έως και παθολογικό.
Η φοβία αποτελεί ειδική κατηγορία φόβου, δυσανάλογα έντονου σε σχέση με το ερέθισμα που τον προκαλεί και παρότι οι ασθενείς που τον βιώνουν στην πλειοψηφία των περιπτώσεων αναγνωρίζουν αυτή την υπερβολή σε συνθήκες ηρεμίας, όταν εκτίθενται στο φοβογόνο αντικείμενο δεν είναι σε θέση να τον ελέγξουν.
Ο όρος πανικός χρησιμοποιείται στην καθημερινή γλώσσα για να περιγράψει την ανησυχία που νιώθουμε μπροστά σε μια δύσκολη κατάσταση την οποία καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε και αμφιβάλλουμε για την ικανότητά μας να τα καταφέρουμε. Στην κλινική πράξη ωστόσο, η κρίση πανικού αναφέρεται σε μια διακριτή, σύντομη χρονική περίοδο (περί τα 10’) ξαφνικής κορύφωσης ενός έντονου άγχους που εκδηλώνεται με σωματικά συνήθως, αλλά όχι μόνο, συμπτώματα όπως ταχυκαρδία, δύσπνοια, τρόμο κ.ά., όπου ο άνθρωπος φοβάται ότι απειλείται ο σωματικός («θα πεθάνω!»), ο ψυχικός («θα τρελαθώ!») ή ο κοινωνικός του εαυτός («θα εξευτελιστώ!»)
Τέλος το stress είναι ένας όρος που έχουμε δανειστεί από τη φυσική, όπου αναφέρεται στην αντοχή υλικών και στην ψυχολογία περιγράφει συνθήκες εξωγενούς ή/και ενδογενούς ψυχολογικής πίεσης.
Από την κρίση στη διαταραχή πανικού
Όταν στο διάστημα ενός μήνα βιώνονται απροσδόκητα, επαναλαμβανόμενες κρίσεις πανικού, μεταξύ των οποίων εγκαθίσταται έντονο άγχος για την πιθανότητα και τις συνέπειες μιας νέας κρίσης και υιοθετούνται δυσπροσαρμοστικές συμπεριφορές προκειμένου να «μειωθεί» ο κίνδυνος για κρίση (όπως π.χ. ο περιορισμός της φυσικής δραστηριότητας για αποφυγή «καρδιακού επεισοδίου»), τότε μιλάμε για Διαταραχή πανικού.
Πόσο συχνή είναι η διαταραχή πανικού;
3,5% του γενικού πληθυσμού, θα αναπτύξει κάποια στιγμή στη ζωή του διαταραχή πανικού, δηλαδή στην Ελλάδα μιλάμε περίπου για 350.000 εν δυνάμει πάσχοντες.
Η διαταραχή είναι 2 φορές συχνότερη στις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες.
Εμφανίζεται κυρίως σε νέους ενήλικες, συνήθως σε ηλικίες μεταξύ 22 και 44 ετών. Αλλά κρίσεις παρατηρούνται συχνότατα και σε εφήβους 14-15 ετών σε ποσοστό έως και 18%, όψιμα σε ηλικιωμένους με χρόνια αναπνευστικά προβλήματα και είναι σπάνια στα παιδιά.
Επίσης εκδηλώνεται συχνότερα σε αστικά περιβάλλοντα παρά στην ύπαιθρο.
Τα σωματικά συμπτώματα είναι «αληθινά» ή στο μυαλό του ασθενούς;
Τα συμπτώματα είναι αναμφίβολα πραγματικά αλλά δεν οφείλονται σε παθολογικά αίτια. Ουσιαστικά ενεργοποιείται ακατάλληλα ένα «σύστημα συναγερμού» με το οποίο είμαστε εφοδιασμένοι όλοι οι άνθρωποι και προορίζεται για την άμεση προετοιμασία του σώματος μας για να παλέψουμε ή να διαφύγουμε από έναν φυσικό κίνδυνο (π.χ. ένα άγριο θηρίο). Η διαφορά στους ανθρώπους με διαταραχή πανικού είναι ότι το σύστημα αυτό, που ελέγχεται από ένα μέρος του νευρικού μας συστήματος (αυτόνομο) που δεν βρίσκεται υπό τον εκούσιο έλεγχό μας «βραχυκυκλώνει» και πυροδοτείται από έναν νοητικό αυτή τη φορά κίνδυνο (φόβο για θάνατο, τρέλα ή κοινωνικό εξευτελισμό).
Που οφείλεται η διαταραχή; Είναι κληρονομική;
Όπως σε όλες τις ψυχικές διαταραχές το αιτιολογικό μοντέλο είναι βιο – ψύχο – κοινωνικό. Δηλαδή υπάρχει μια κληρονομούμενη βιολογική προδιάθεση, η οποία για να εκδηλωθεί θα πρέπει να μεσολαβήσουν παράγοντες που έχουν να κάνουν με την ψυχολογική ανάπτυξη του ατόμου (στοιχεία χαρακτήρα) αλλά και ένα ψυχοπιεστικό κοινωνικό περιβάλλον.
Πάντως οι συγγενείς πρώτου βαθμού ασθενών με διαταραχή πανικού έχουν 20πλάσιο κίνδυνο να εμφανίσουν τη διαταραχή και γενικά η κληρονομησιμότητά της θεωρείται υψηλή (>70%).
Επίσης οργανικοί παράγοντες, όπως η χρήση ναρκωτικών ουσιών (αλκοόλ, κάνναβη, ψυχοδιεγερτικά, ψευδαισθησιογόνα) μπορεί να πυροδοτήσουν κρίσεις πανικού.
Πρόγνωση και θεραπεία
Παρότι η διαταραχή πανικού κλινικά χαρακτηρίζεται από περιοδικές υφέσεις και εξάρσεις, η κλινική της πορεία κρίνεται γενικά ευνοϊκή εφόσον χορηγηθεί κατάλληλη θεραπεία.
Η βραχεία γνωσιακή – συμπεριφορική ψυχοθεραπεία (CBT) έχει τεκμηριωμένα τα καλύτερα αποτελέσματα στη διαταραχή και βασίζεται στην εντόπιση και αμφισβήτηση των καταστροφολογικών ερμηνειών που πυροδοτούν τις κρίσεις και συντηρούν το άγχος του ασθενούς μεταξύ αυτών, αλλά και στην τροποποίηση των δυσπροσαρμοστικών συμπεριφορών που υιοθετούνται και περιορίζουν τη λειτουργικότητα και την ποιότητα ζωής του πάσχοντα.
Σε περιπτώσεις που το άγχος είναι πολύ έντονο και η λειτουργικότητα του ασθενούς πολύ περιορισμένη, χορηγούνται φαρμακευτικές θεραπείες, οι οποίες βασίζονται σε αντικαταθλιπτικά σκευάσματα, τα οποία συνεπικουρούνται από αγχολυτικά άμεσης δράσης έως ότου αρχίσει η ανταπόκριση του ασθενούς στα πρώτα σε 1 περίπου μήνα.
Η φαρμακευτική αγωγή πλεονεκτεί ως προς την ταχύτητα ανταπόκρισης στη θεραπεία, ενώ η ψυχοθεραπεία πλεονεκτεί ως προς τη μείωση της συχνότητας των υποτροπών, οπότε σε αρκετές περιπτώσεις κρίνεται ως βέλτιστη αντιμετώπιση, ο συνδυασμός των δύο θεραπειών.
Ματθαίος Γ. Σάρδης
Ψυχίατρος – ΚΕΕΛΠΝΟ ([email protected])
